Luxemburg: wandelroutes en wandelgebieden

(eerste versie: 2006, geheel herschreven in 2020, update 2022)

Luxemburg mag dan sinds 1815 officieel een Groothertogdom heten, het land is vooral klein, ongeveer even groot als de provincie Drenthe. Het heeft ruim een half miljoen inwoners. De hoofdstad is het gelijknamige Luxemburg.

Vanuit Nederland is Luxemburg nauwelijks verder reizen dan de Ardennen. De variatie aan landschappen en wandelroutes is minstens zo groot, zo niet groter. Pakweg een derde van Luxemburg bestaat uit bossen. Maar daarnaast zijn er rivieren, meren, glooiende weilanden, oude molens, kastelen en een handjevol leuke stadjes.

De noordelijke helft van Luxemburg is wat grilliger, heeft meer hoogteverschillen en is dunbevolkt. De zuidelijke helft (Gutland)  is wat lieflijker, glooiender en vanwege landbouw ook dichter bevolkt. Dit alles maakt het landje een perfecte bestemming voor wandelaars die er even een paar dagen uit willen.

Leuk voor kinderen

Luxemburg is in het bijzonder een aanrader voor gezinnen met kinderen. Zelf vond ik vroeger als kind dat de bossen in Luxemburg een bepaalde magie hadden, veel meer dan in Nederland. Beekjes, grillige rotswanden, smalle kloven, dichte bossen, paddenstoelen, noem maar op. Genoeg aanknopingspunten voor kinderen om te spelen en te ontdekken.

Vooral de rotsen met hun soms merkwaardige vormen zullen de kinderfantasie aanspreken. Leeuwenkoppen met manen, vissen, eenogige monsters – je herkent er van alles in. Naast dit natuurlijke beeldhouwwerk zijn er ook menselijke gravures in het zachte zandsteen te vinden. Bijvoorbeeld de ets van een hert in het Hallerbachtal, in de buurt van Beaufort.

Mooie wandelgebieden

1. Éislek

Ook wel Ösling of Luxemburgse Ardennen genoemd. Dit landschap bestaat vooral uit bosrijke bergen, heuvels, plateaus en rivierdalen. Daarnaast kom je ook kastelen, abdijen en ruïnes tegen. De Kneiff (560 m) is het hoogste punt van het land.

Mooie natuurgebieden in Éislek:

• Het Luxemburgs-Duitse Natuurpark, gelegen in het noorden, aan de Duitse grens.
• Natuurpark Our, in het noordoosten, nabij het drielandenpunt Luxemburg-België-Duitsland. Landelijk gebied met duurzame landbouw en zonnebloemvelden, maar ook dichte bossen. Stadjes: Vianden (kasteel), Troisvierges en Clervaux.
• Natuurpark Obersauer (of Öewersauer of Boven-Sûre). Hoogvlaktes en diep ingesneden kloven. Veel watertoerisme dankzij het stuwmeer van Esch-sur-Sûre (omtrek 42 km), maar ook wandelen, fietsen en mountainbiken. Mooie wandelpaden langs de Sûre. Bezoekje waard: het fraaie Esch-sur-Sûre, en in Wiltz het Museum van de slag om de Ardennen 1944-1945.

2. Mullerthal (of Mëllerdall of Klein Zwitserland)

Het populairste wandelgebied van Luxemburg, gelegen tussen Larochette en Echternach, rond de rivier Zwarte Ernz (Schwaarz Iernz). Belangrijkste kenmerk zijn de spectaculaire rotsformaties en het golvende landschap – vandaar ook de naam Klein Zwitserland. Die rotspartijen hebben namen als Huel Lee (Hohllay, holle rots), Geierslee (Geierslaz) en Piteschkummer.

Verder zandsteenformaties, kloven, kabbelende riviertjes, met mos begroeide bruggetjes en heel veel watervalletjes. De bekendste waterval is de Schiessentümpel (Schéissendëmpel), vlakbij het dorpje Mullerthal. Al met al echt een wandelgebied om kinderen mee te nemen. En inderdaad: je komt er regelmatig hele gezinnen tegen. Als je hier tegenop ziet: ga buiten de schoolvakanties.

Hoofdstad is Echternach, de oudste stad van Luxemburg, met verschillende culturele en historische bezienswaardigheden. Daarnaast is Echternach bekend vanwege de jaarlijkse springprocessie, zie de pagina Pelgrimsplaatsen in Europa.

Door het Mullerthal loopt de 112 km lange Mullerthal Trail, een fantastische meerdaagse wandelroute. Verderop deze pagina meer info.

3. Moezel

Het oostelijk deel is typisch een rivierenland. De Moezel vormt voor een groot deel de grens tussen Luxemburg en Duitsland. Steile hellingen met wijndorpjes en wijnbouw. Vooral de Moezel tussen Wasserbillig en Remig vind ik erg mooi. Je wandelt hier kilometers tussen de wijnranken.

Aanrader: natuurgebied Haff-Réimech. Dit ligt een paar kilometer ten noorden van het wereldberoemde dorpje Schengen. Daar is het Europamuseum wel een bezoekje waard.

Wandelpaden en accommodaties zijn in de hele regio overvloedig aanwezig. De Moezel leent zich ook heel goed voor het maken van fietstochten.

4. Land van de Rode Aarde (of Terres Rouges)

Dit ligt ten zuidwesten van de stad Luxemburg. Dat rood slaat op de ijzererts in de grond. Mede door die ijzererts was hier vroeger veel ijzer- en staalindustrie. Die zijn nu grotendeels verlaten.

Als je belangstelling hebt voor industrieel erfgoed, kun je hier interessante wandelingen en fietstochten maken. Bijvoorbeeld de Sentier Albert Ungeheuer, een 12 km lange wandelroute van Differdange naar Lasauvage, via een oude mijn.

5. Stad Luxemburg en omgeving

Blijft nog over: de hoofdstad Luxemburg. Een verrassend leuke stad met fotogenieke hoogteverschillen. Gewoon zomaar een paar uur rondstruinen is al heel aangenaam. Meer over de stad zelf vind je aan het eind deze blogpost.

Daarnaast heeft de stad Luxemburg ook een geweldig praktisch voordeel. Het is heel geschikt als vaste standplaats voor wie dagwandelingen in verschillende delen van Luxemburg wil ondernemen. Vanuit de hoofdstad bestrijk je met bus- en treinverbindingen het grootste deel van het land. Zie verderop de CFL-wandelroutes van station naar station.

Dagwandelingen in Luxemburg

Weinig landen hebben zo’n enorm wandelaanbod als Luxemburg. Er is een netwerk van 5000 km aan wandelpaden en er zijn honderden wandelroutes verspreid over het hele land. En dat op een oppervlakte zo groot als Drenthe. Ik durf de stelling wel aan dat Luxemburg het dichtste wandelnetwerk ter wereld heeft.

In werkelijk elke hoek van Luxemburg heb je wel wandelmogelijkheden. De uitdaging is dus vooral om de krenten uit de pap te vissen. Hieronder een vrij compleet overzicht. Per categorie probeer ik zoveel mogelijk ook praktische voordelen en nadelen aan te stippen. Dan kun je gemakkelijker je eigen afweging maken.

Markeringen

De hieronder beschreven wandelroutes zijn op allerlei verschillende manieren gemarkeerd, zowel qua kleurtjes als qua vormpjes. Dat lijkt onoverzichtelijk, maar in de praktijk vind ik dat eigenlijk wel meevallen. Zolang je maar vertrekt vanaf het goede startpunt, dan krijg je al vrij snel door op wat voor markering je moet letten.

Tip 1: lokale VVV’s en overzichtsborden

Allereerst een simpel advies voor wie al een standplaats heeft gekozen: ga naar het plaatselijke VVV-kantoor en laat je daar informeren over de vele wandelmogelijkheden in de naaste omgeving. Vaak krijg je gelijk kant-en-klare wandelkaartjes mee. Daarnaast kom je in wat grotere dorpen ook overzichtsborden met wandelroutes tegen. Je kunt ze meteen gaan lopen.

Tip 2: CFL-wandelingen van station naar station

De NS-wandelingen – welke wandelaar in Nederland is daar niet groot mee geworden? Luxemburg heeft ze ook, en zelfs al vrij lang. Ideaal voor wandelaars die reizen met openbaar vervoer. Je zou dan de stad Luxemburg als uitvalsbasis kunnen kiezen. Maar ook praktisch voor automobilisten. Oarkeer de auto gewoon bij beginpunt of eindpunt. Wel even voor alle zekerheid de dienstregeling checken.

Een totaaloverzicht (inclusief kaart) vind je op www.visitluxembourg.com. Lengtes variëren doorgaans van 5 tot 15 km. Maar er zit ook een klein handvol doorstappers bij van meer dan 20 km, en zelfs meer dan 30 km.

Elke route kun je downloaden als GPX of KML. Daarnaast kun je met het rode knopje Export PDF overzichtskaartjes van de hele wandelroute bewaren en uitprinten (tip: je kunt dit meerdere keren doen met verschillende kaartuitsneden, probeer maar).

Tip 3: rondwandelingen

Naast de stationswandelingen heeft Luxemburg ook nog meer dan 200 rondwandelingen. Lengtes: van 4 tot 16 km. Markering: blauwe driehoeken. Zeker ook geschikt om met kinderen te lopen. Want in elke hoek van Luxemburg vind je wel zo’n rondwandeling, en ook qua zwaarte valt er veel te kiezen.

Totaaloverzicht (met kaart) vind je weer op www.visitluxembourg.com. Alle routes kun je downloaden als GPX of KML, en met Export PDF kun je 1 of meerdere overzichtskaartjes bewaren en uitprinten.

Tip 4: Regio’s Éislek/Ösling en Mullerthal: NaturWanderPark delux

Het gaat hier om 23 Duits-Luxemburgse wandelroutes, samen zo’n 170 km lang. Daarvan lopen er 9 door de natuurparken Südeifel en Our, en de regio Mullerthal. Ook weer met Duits keurmerk, dus als wandelaar kun je erop vertrouwen dat het met de kwaliteit wel snor zit.

Totaaloverzicht van alle 23 routes (ook de routes in de Eifel erbij) vind je op www.naturwanderpark.eu.

Meerdaagse wandeltochten in Luxemburg

1. Regio Mullerthal (Klein Zwitserland): de Mullerthal Trail

De Mullerthal Trail staat in dit rijtje bewust bovenaan, want het is werkelijk een toproute. De European Ramblers’ Association (ERA, ook wel Europese Wandel Vereniging, EWV) noemt de Mullerthal Trail een van de ‘Leading Quality Trails – Best of Europe’. Dat LQT-keurmerk kort samengevat: gevarieerd landschap, goed onderhouden wandelpaden en perfecte markering.

De basis van de Mullerthal Trail is 112 km lang. Die bestaat uit 3 lussen van ieder 36 tot 38 km (2 of 3 dagen lopen), De lussen heten simpelweg Route 1 t/m Route 3. Ze raken elkaar, zodat een ketting ontstaat met allerlei variaties. Uiteraard kun je alle 3 lussen achter elkaar lopen, maar ook 1 of 2.

Heb je maar 2 of 3 dagen tot je beschikking, kies dan Route 2, de middelste lus. Dan kom je de spectaculaire rotsformaties tegen die eigen zijn aan Klein Zwitserland. Met name de Gorges du Loup vlakbij Echternach en het stuk tussen Berdorf en Mullerthal. Het is wel de zwaarste van de 3 lussen.

Zijn deze lussen nog niet genoeg voor je? Of zoek je om praktische redenen (bv. standplaats) een alternatief? Ter aanvulling zijn er nog 4 ExtraTouren, geletterd A t/m D. Dat zijn weer extra zijlusjes die vastgeknoopt zitten aan 2 van de 3 hoofdlussen.

Goede website met praktische info, kaartjes en overnachtingsadressen: www.mullerthal-trail.lu. Voor wie liever geen meerdaagse tocht wil lopen, biedt deze site ook tientallen dagwandelingen in de rest van de regio Mullerthal.

2. Regio Ëislek/Ösling: de Escapardenne (Eislek Trail en Lee Trail)

Een andere meerdaagse topper, want ook Leading Quality Trail. De Escapardenne-route (158 km) loopt van La Roche-en-Ardenne in de Belgische Ardennen via Troisvierges en Clervaux naar Kautenbach in Luxemburg. Qua natuur misschien iets minder spectaculair dan de Mullerthal Trail, maar wel interessant qua cultuur en geschiedenis.

De Escapardenne bestaat eigenlijk uit twee (allebei gecertificeerde) deelroutes: de Escapardenne Eislek Trail (106 km, 5 etappes) en de Escapardenne Lee Trail (52 km, 3 etappes). Uiteraard sluiten ze op elkaar aan. Bagagevervoer is mogelijk. In beide richtingen gemarkeerd.

Voor meer info: Eislek Trail en Lee Trail.

3. Wandelen met bagagevervoer via jeugdherbergen

Jeugdherbergen hebben altijd al een pioniersrol gespeeld in de ontwikkeling van meerdaagse wandeltochten in Luxemburg. Nog steeds dragen ze hun steentje bij. Van april t/m oktober kun je er arrangementen boeken, waarbij je bagage wordt vervoerd van de ene naar de andere jeugdherberg.

De route onderweg is gemarkeerd, maar soms wel met verschillende soorten markeringen. De etappes zijn vooral in de omgeving van stad Luxemburg en in de regio Mullerthal. De keuze is dus enigszins beperkt. Een belangrijk praktisch voordeel is wel dat je over overnachtingsadressen niet meer hoeft na te denken. En ook dat je betaalbaar overnacht. Meer info: www.movewecarry.lu.

4. Nationale Wandelroutes (Sentiers Nationaux)

Een netwerk van 20 nationale wandelpaden van 15 tot 68 km lang. Gemarkeerd, goed onderhouden en in beide richtingen te lopen.
Voordeel: ze liggen verspreid over het hele land.
Mogelijk nadeel: voor zover ik heb kunnen nagaan, zijn het allemaal lijnwandelingen, geen rondjes. Het vraagt dus mogelijk wat extra uitzoekwerk qua openbaar vervoer. Ik heb ook geen centraal overzicht kunnen vinden van alle 20 paden; ze lijken verspreid over verschillende regionale websites.

Internationale wandelroutes door Luxemburg

Europese Wandelroute E2 (inclusief de GR5)

Van Noordzee naar Middellandse Zee. Zelf heb ik in 1999 het hele deel van de GR5 door Luxemburg gelopen. Het noord-oostelijk deel (Éislek/Ösling en Mullerthal) was schitterend. De etappes daarna langs de Moezel waren duidelijk anders, maar juist daardoor heel verrassend. Wandelen tussen de wijnranken met weidse vergezichten, heel fraai.

Nu liep in 1999 de GR5 nog via (voormalig kuuroord) Mondorf-les-Bains en Dudelange richting Thionville in Frankrijk. Dat deel vond ik een beetje een afknapper. Inmiddels is de GR5 verlegd. Die loopt nu via Schengen, vlakbij het drielandenpunt met Duitsland en Frankrijk. Dat lijkt me enorme verbetering.

Meer info en gps-track: zie de pagina E2/GR5.

Europese Wandelroute E3 (al of niet richting Santiago de Compostela)

In Europa lopen diverse pelgrimsroutes richting Santiago de Compostela in Spanje. Een daarvan loopt 160 km lang door Luxemburg. Dat deel valt samen met de E3. Die loopt van de Zwarte Zee naar de Atlantische Oceaan.

Als het idee van pelgrimeren je aanspreekt, dan zou ik hier zeker naar kijken. En pelgrimsoord Echternach, de kathedraal van Luxemburg en de burcht van Dudelange moet je dan beslist zien. Maar als het je om de mooie Luxemburgse landschappen gaat, dan heb ik eerlijk gezegd enige twijfels. De rotsformaties vlakbij Echternach zijn natuurlijk fantastisch. Maar de naaste omgeving van de stad Luxemburg en het stuk daarna richting Frankrijk lijkt me een stuk minder spannend. Persoonlijk zou ik het Luxemburgse deel van de E3 dus alleen doen voor het echte pelgrimsgevoel.

Wandelkaarten van Luxemburg

Hoe goed alle wandelroutes in Luxemburg ook bewegwijzerd zijn en voorzien van gps-tracks, goede wandelkaarten blijven handig. Uiteraard kun je papieren topografische kaarten aanschaffen via je favoriete reisboekhandel in Nederland.

Tegenwoordig kun je die kaarten ook via map.geoportail.lu/theme/tourisme downloaden en uitprinten. De mogelijkheden van deze online service zijn indrukwekkend. Je kunt zelf de schaal kiezen (voor wandelaars is 1:20.000 het meest geschikt) en ook bepalen welke POI’s (nuttige locaties) je wel/niet wil meenemen.

In het verleden waren er ook apps voor Android en iOS, maar die blijken inmiddels opgedoekt. Tegenwoordig surf je met je mobiele telefoon gewoon naar map.geoportail.lu.

De stad Luxemburg

Dan als toetje de stad Luxemburg zelf. Zoals gezegd kun je daar verrassend aangenaam rondstruinen. De oude stad staat sinds 1994 op de Werelderfgoedlijst. Er zijn diverse aardige musea, zoals het Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean, het Arboretum Kirchberg en Mudam, het museum voor moderne kunst.

Kazematten

Vooral interessant zijn de kazematten, een ondergronds netwerk van schuilplaatsen voor soldaten. De eerste kazematten dateren uit 17e eeuw, maar in de Tweede Wereldoorlog zijn ze ook nog gebruikt. Ze zijn nog deels toegankelijk voor toeristen.

Internationale allure

Heel groot is de hoofdstad niet, iets meer dan 100 duizend inwoners, ongeveer evenveel als Deventer. Dat is ongeveer 1/6 van de totale bevolking. Wel heeft de stad veel internationale allure. Slechts 40% van de inwoners heeft de Luxemburgse nationaliteit, de rest komt uit 170 verschillende andere landen. Dat komt deels door de financiële sector: de stad telt maar liefst 140 banken.

Balkon

De hoogteverschillen zijn groot en maken de stad erg fotogeniek. Op een enorme rotsklomp is vroeger een soort balkon gebouwd, volgens kenners nog steeds het mooiste balkon van Europa. Je hebt daar uitzicht over de Grund, het oudste stadsdeel. Daarnaast ook over Kirchberg, een nieuwe stadswijk met veel kantoorgebouwen van Europese instellingen. Je komt op dit balkon via diverse wandelpaden, of… via een lift, jawel.

Wenzel-route

De stad Luxemburg leent zich prima voor een stadswandeling. Ideaal is de Wenzel-route, een rondwandeling waarmee je in vrij korte tijd vrijwel alle belangrijke bezienswaardigheden passeert. De Wenzel-route komt zowel door de hogere als lagere delen van de binnenstad. Weinig stadswandelingen bieden je zoveel cultuur per kilometer.

De naam Wenzel komt van Wenceslaus, hertog van Luxemburg, die in de 15e eeuw een enorme muur liet bouwen, de Wenzel Wall. De route is gemarkeerd en onderweg passeer je diverse infopanelen. Meer weten: www.luxembourg-city.com.