Arthur van Essen
Laatste berichten van Arthur van Essen (alles zien)

Wandelroute Renkum

Een wandelroute ter herdenking van operatie Market Garden (Slag om Arnhem) in 1944.

Update 2022

Deze wandelroute is nagelopen en grondig herzien. De routebeschrijving is herschreven, foto’s zijn toegevoegd en het kaartje is vernieuwd.
Ook een inhoudelijke keuze: de richting is omgedraaid en met de klok mee. Daardoor krijg je het mooiste deel (langs het beekdal) op het laatst.
(Wessel Zweers)

Inkorten

Totale lengte is 16 km. Er zijn meerdere inkortingsmogelijkheden om de lengte in te korten tot 5-10 km. Gebruik het kaartje verderop deze pagina om je eigen keuzes te maken.

Foto’s

Nog meer foto’s van deze wandelroute: www.gpswandelaar.nl.

Het verhaal achter deze wandelroute

De Zuid-Veluwe bestaat uit in de ijstijd opgestuwde zandruggen, begroeid met overwegend dichte naaldbossen, afgewisseld door ruige heidevelden en vlakten met vliegden en berk. Hier en daar een broekland, vooral langs Boschbeek, Molenbeek en Kortenburgsche Beek. Het gebied is wildrijk. Bij de Dikkenberg en Panoramahoeve verheft het gebied zich tot meer dan 45 m boven NAP. Talrijke grafheuvels, grenswallen en celtic fields herinneren aan vervlogen beschavingen. De antieke spelling van het landgoed Quadenoord kan niet verhullen dat het hier ooit een slechte plek betrof. Een ding is zeker: het is historische grond die u betreedt.

Zwervende militairen

Na de mislukte Slag om Arnhem zwierven hier en elders op de Veluwe honderden geallieerde militairen rond, hopend op een kans om door de vijandelijke linies heen te breken en zo de bevrijde zuidelijke oever van de Rijn te bereiken. Het ging hier om militairen die bij het begin van de strijd verkeerd waren gedropt, of die tijdens de daarop volgende gevechten hun eenheid waren kwijt geraakt. Onder hen bevond zich ook enig luchtmachtpersoneel. Anderen waren door de Duitsers krijgsgevangen gemaakt, maar weer ontsnapt, of lagen gewond in een ziekenhuis en werden van daaruit door het verzet ontvoerd.

Evaders

Sommigen probeerden op eigen gelegenheid de geallieerde linies te bereiken, maar de meesten kwamen vroeg of laat toch in contact met het Nederlandse verzet. Deze mensen stonden bij de geallieerden bekend als evaders. Twee maal heeft het verzet te Ede een poging gedaan om een grote groep evaders met behulp van ter plaatse goed bekend zijnde gidsen over de Rijn tussen Wageningen en Renkum te loodsen. De eerste maal in de nacht van 22 op 23 oktober 1944 (Pegasus I), de tweede keer in de nacht van 17 op 18 november 1944 (Pegasus II). Daarbij trok men o.a. over de in deze wandeling beschreven paden. De eerste poging was een groot succes, de tweede draaide uit op een faliekante mislukking.

Over de Rijn

De bossen ten oosten van Ede, Bennekom en Wageningen vormden in oktober en november 1944 het decor voor een stoutmoedig plan van het verzet te Ede om, in samenwerking met het Britse hoofdkwartier in Nijmegen, in één keer een grote groep evaders over de Rijn te zetten. Het verzet had daarbij de professionele steun van een officier van de Special Air Service, uitgerust met zend- en ontvangapparatuur en gehuisvest in een kippenhok ten westen van Ede, alsmede ervaren Britse officieren onder de evaders zelf. Bij de voorbereiding van het plan maakte het verzet gebruik van nog intact zijnde bedrijfstelefoonlijnen van de PGEM in Ede en Nijmegen.

Stilstand

Na de mislukte Slag om Arnhem kwam het front langs de oevers van de Rijn tot stilstand. Aan de Veluwse kant waren toen Duitse troepen van de 363ste Volksgrenadier Division in stelling gegaan. Aan de Betuwse kant van de Rijn waren Amerikaanse militairen van de 101 Airborne Division gelegerd.

Evacuatie Bennekom

Een nachtelijke verkenning wees uit dat de minst risicovolle plek om de Rijn over te steken ten westen van Renkum was. Elders lagen de Duitse posten te dicht op elkaar en waren de Duitse patrouilles te frequent. Besloten werd de overtocht in de nacht van maandag 23 op dinsdag 24 oktober te laten plaatsvinden. Maar op 20 oktober werd bekendgemaakt dat de gehele bevolking van Bennekom hun woonplaats voor zondag 22 oktober moest ontruimen. Dit leidde er toe dat de operatie Pegasus (de codenaam voor de operatie en het embleem van de Engelse luchtlandingstroepen) een etmaal werd vervroegd.

Het Engelse Bosje

Op zaterdagmorgen 21 oktober vond een laatste uitvoerige verkenning van het terrein ten westen van Renkum plaats door een lid van het Edese verzet en een Britse majoor van de para’s. Op dat moment zaten er in Ede en omgeving ca. 80 evaders verborgen. In Oud Reemst, ten oosten van Ede, zaten er nog eens 40 in een schaapskooi. De bedoeling was allen op zaterdag en zondag te verzamelen in een bosperceel ten noorden van het HCR Nol in ’t Bosch, ten noordwesten van Renkum. Dit bosperceel noemde men later het Engelse Bosje. Bij het overbrengen van de evaders naar dit bosje kon men profiteren van de chaos als gevolg van de evacuatie van Bennekom: de wegen zouden overvol zijn en de Duitsers zouden het verkeer onmogelijk kunnen controleren.

Tussenstations

Als tussenstations bij het overbrengen van de evaders naar het Engelse Bosje fungeerden o.a. landgoed De Keijenberg, ten noordwesten van Renkum en Dennenrust, even ten westen van Nol in ’t Bosch. Sommigen kwamen helemaal uit Barneveld en Voorthuizen. Ongeveer 100 evaders brachten de nacht van 21/22 oktober in dit bosje door. De volgende dag voerde een transport van twee gasgestookte vrachtwagens nog eens ruim 40 man uit Oud Reemst aan.

Burgerkleding

In het Engelse Bosje verwisselden de evaders hun geleende burgerkleding weer voor hun Britse uniformen, voor het laatste traject naar de Rijn. Want wie als militair in burgerkleding gepakt werd kon zonder vorm van proces worden gefusilleerd. Ook kregen zij wapens uitgereikt die op ‘bestelling’ van de SAS officier door de Britse luchtmacht waren gedropt. De benodigde munitie werd opgeslagen in een schuur op het terrein van Oranje Nassau’s Oord (ONO).

Colonne

Rond half tien ’s avonds ging men van het verzamelpunt op weg, in zuidelijke richting. De lange colonne bestond toen uit 138 Britten, 10 Nederlanders (in Brits uniform) en 2 Russische krijgsgevangen die waren ontvlucht. Het was donker en er hing een lichte nevel. Elkaar vasthoudend ging men voorwaarts. Voorop ging een lid van het verzet dat ter plaatse goed bekend was en een Britse majoor.

Open stuk

Geruisloos ging het allerminst. In zijn memoires zou de Britse majoor later opmerken dat het leek alsof er een kudde olifanten tussen de bomen door denderde. Tegen middernacht kwam men bij ONO aan. Hier nam een Britse kapitein de leiding over. Nu kwam het gevaarlijkste deel van de route: het open stuk door Het Broek en het oversteken van de weg met fietspaden tussen Renkum en Wageningen (de Ritzemabosweg). Die weg werd om half een ’s nachts bereikt. Snel werd deze weg overgestoken en na ca. 150 m ging het over een bruggetje en vervolgens door de uiterwaarden in de richting van de Rijn.

Vuursteun

Op de zuidelijke oever stonden links en rechts van het oversteekpunt Amerikaanse para’s gereed om in geval van Duitse tegenstand vuursteun te verlenen. Twee luchtdoelkanonnen markeerden met lichtspoormunitie de sector waar men moest oversteken, terwijl 15 Amerikaanse para’s op de noordelijke oever voor de nodige beveiliging zorgden. Britse genisten bemanden de bootjes waarmee de oversteek werd gemaakt. Zowel inscheping als overtocht verliepen voorspoedig. Om 2 uur in de ochtend van maandag 23 oktober 1944 was operatie Pegasus I voltooid. Via de BBC lieten de evaders het verzet weten dat zij goed waren aangekomen.

Mislukte herhaling

Het succes van Pegasus I vroeg als het ware om herhaling. In de nacht van 17 op 18 november zou weer een colonne proberen de Rijn te bereiken, maar nu op een plek ca. 2 km ten oosten van de vorige oversteekplaats. Pegasus II werd echter een volslagen mislukking. De groep die van heinde en verre was aangevoerd naar Lunteren raakte bij het oversteken van de weg Arnhem-Ede even ten oosten van de herberg Zuid Ginkel verwikkeld in een vuurgevecht met de Duitsers. Er vielen doden en gewonden, sommigen werden gevangen genomen. De groep viel uiteen en uiteindelijk bereikten slechts zeven mensen de Betuwe. Het is niet bekend uit hoeveel personen de groep oorspronkelijk bestond, noch hoeveel slachtoffers er gevallen zijn.

Kaartje en gps

Routebeschrijving

  1. Recht tegenover ingang restaurant de weg oversteken en RD bos in.
  2. Bij eerste 3-sprong schuin L.
  3. Vlak daarna bij volgende 3-sprong schuin R.
  4. Na 350 m bij kruising LA.
  5. Aan einde bospad RA, asfaltweg (Kortenburg).

    Vlak voorbij een parkeerplaats zie je rechts zie je een schuur, met een rond venster boven de ingang. Deze schuur deed dienst als munitieopslagplaats voor de evaders.

  6. Voor ingang Oranje Nassau’s Oord RA.
  7. Volg bocht naar L.
  8. Tussen 2 witte villa’s aan weerszijden RD, langs hertenkamp en verderop vlak voor weiland bocht naar R volgen.

    Links ligt Het Broek. Hier trokken de evaders langs de afwateringssloot die in het midden van noord naar zuid loopt.

  9. Asfalt gaat over in grind.
  10. Aan het eind hek passeren, bij provinciale weg RA en meteen LA, oversteken bij vluchtheuvel.
  11. Aan overkant RA en meteen LA, verharde weg langs uiterwaarden (Onderlangs).
  12. Na 200 m RA, trappetje omhoog en bovenaan LA (Bergpad).

    Links beneden loopt de Rijn, waar de evaders in de nacht van 22 op 23 oktober 1944 de oversteek maakten. De tocht door de uiterwaarden, zonder enige dekking en met aan weerskanten op slechts 150 m afstand Duitse posten, was zeer gevaarlijk.

  13. Pad stijgt geleidelijk. Na 400 m zie je rechts een handjevol woningen tussen de bomen.
  14. Bij splitsing, ter hoogte van de laatste woning, schuin R.
  15. Verderop weer schuin R en vlak langs woning richting provinciale weg.
  16. Daar oversteken en RA, fietspad.
  17. Na 100 m LA, bospad.
  18. Bospad geruime tijd volgen, bij meerdere kruisingen met andere bospaden steeds RD.
  19. Na ruim 1 km kruis je een fietspad. Even verderop schuin L.
  20. Na 400 m bij splitsing schuin R, smal bospaadje, groen bordje passeren.
  21. Na 200 m een verharde weg schuin R oversteken, LA vervolg bospad en meteen bij Y-splitsing schuin R.
  22. Na 400 m slagboom passeren en weg oversteken.

    Rechts ligt het Engelse Bosje, waar de evaders hun burgerkleding voor uniformen verwisselden.

  23. Aan overkant RD, langs bordje Veluwe Oostereng, een breed, recht en licht stijgend bospad.
  24. Na 600 m weg oversteken en RD, langs parkeerplaats, slagboom passeren, bospad vervolgen.
  25. Bij diverse kruisingen met andere bospaden steeds RD.
  26. Na ruim 1 km kruis je een betonfietspad. Het bospad wordt zanderiger en begint weer licht te stijgen.
  27. Na 300 m bij T-splitsing een volgend betonfietspad oversteken en RA, paadje langs fietspad.
  28. Na 200 m LA, langs afrastering, bocht naar R en bij verharde weg weer LA.
  29. Voor ingang van Landgoed Panorama langs.

    In het bos, even ten oosten van de Panoramahoeve, stortte op 23 september 1944 Stirling EF-298 van het 570 Squadron RAF neer. Het toestel werd bij een bevoorradingsmissie door het Duitse afweergeschut neergehaald. Zes bemanningsleden en twee bevoorraders kwamen om. Zij werden aanvankelijk bij het wrak begraven, maar na de oorlog herbegraven op de Airborne Begraafplaats in Oosterbeek.

  30. Voorbij parkeerplaats gaat verharde weg over in onverhard.
  31. Na ruim 1 km, vlak voor spoorlijn RA, breed zandpad naast fietspad.
  32. Na 1 km zie je links een grasveldje. Hier RA, langs houten hek, particulier maar opengesteld terrein.
  33. Zijpaden negeren, steeds RD.
  34. Vlak na het verlaten van dit vakantieparkje bocht naar L volgen.
  35. Bij kruising RA.
  36. Na 200 m, vlak voorbij nummer 98, RA, smal bospaadje.
  37. Na 400 m, bij een weilandje aan rechterhand, RA over balkbruggetje.
  38. Meteen daarna bij splitsing LA.
  39. Paadje volgen met beekdal aan linkerhand.
  40. Na 100 m bij splitsing schuin R, beekdal verlaten.
  41. Bij betonfietspad LA.
  42. Na 100 m zwenkt de weg naar R. Vlak daarna bij splitsing met Hertogweg (rechts) LA, bospad.
  43. Verderop een beekje aan linkerhand. Paadje blijven volgen, wordt gaandeweg bochtiger.
  44. Na 600 m, bij paaltje met markeringen, schuin L.
  45. Bij betonfietspad LA.
  46. Bocht naar L volgen, beekje over en bocht naar R.
  47. Amper 20 m voorbij kruising (links een paar schuren, rechts boerderij) schuin R, onopvallend bospaadje.
  48. Slagboom passeren, paadje gaat over in breed bospad.
  49. Na 200 m bij splitsing R aanhouden, langs bankje en een paar houten constructies.
  50. Na 300 m hekje passeren en bij kruising RD, breed pad.
  51. Na 300 m verkeersweg oversteken en RA, stenen bruggetje en asfaltweg.
  52. Direct na horeca (De Beekdalhoeve) schuin L, bospad.
  53. Bospad buigt verderop nog verder naar L.
  54. Dit pad langs het beekdal lange tijd blijven volgen. In geval van twijfel L aanhouden en dicht bij beekdal blijven.
  55. Na 1 km links of rechts om vennetje heen en daarna RA, bospad.
  56. Verderop zie je links een afrastering.
  57. Bij splitsing, waar afrastering ophoudt, LA, afrastering blijven volgen.
  58. Bij verkeersweg RA, terug naar beginpunt.